Шэсць стагоддзяў аграгарадка Вялікія Азёркі

Аб мінулым і сённяшнім аграгарадка Вялікія Азёркі і суседніх вёсак распавядае настаўніца гісторыі мясцовай школы Ірына Гарбацэвіч.

– Ірына Аляксандраўна,  два маляўнічыя возеры і далі, напэўна, назву  населеным пунктам побач з  імі?

–  Так, але называліся нашы Азёркі ў розныя часы па-рознаму. У Літоўскай метрыцы ёсць запіс аб тым, што вялікі князь Вітаўт перадаў Дзярэчын “за верныя службы”  Васілю Копачу  “ с Озеряны, с Котчиною, с Угриняны”. Было гэта ў 1416 годзе. Так што наша вёска старэйшая за горад Масты. На карце “Слонімскі павет у канцы 16 стагоддзя” таксама можна бачыць знаёмыя назвы вёсак: Езяране, Букшты, Котчын… У часы Вялікага княства Літоўскага  і Рэчы Паспалітай мы ўваходзілі ў Слонімскі павет Навагрудскага ваяводства, у часы Расійскай імперыі – у Слонімскі павет Гродзенскай губерні.

– Як вы лічыце, які перыяд з гісторыі быў найважнейшым для мясцовых жыхароў?

– Сярэдзіна мінулага стагоддзя. Мы заўсёды адносіліся да Дзярэчынскай воласці/гміны. І вось 15 студзеня 1940 года адначасова з арганізацыяй Мастоўскага раёна быў створаны Азёркаўскі сельскі Савет. А гэта ўжо не проста вёска, а адміністрацыйная адзінка. У склад нашага сельскага Савета ўвайшло 11 вёсак: Азёркі Вялікія і Азёркі Малыя, Букштава, Котчына, Лабзова, Тумашы, Сліжы Падграбельныя, Сліжы Пескавыя, Лупачы, Дварок, Дубраўка. Усе яны размешчаны ў самай паўднёва-усходняй частцы Мастоўскага раёна і мяжуюцца з населенымі пунктамі Дзятлаўшчыны і Зэльвеншчыны.  У пасляваенны час у Вялікіх Азёрках, акрамя адміністрацыйнага будынка калгаса “Шчара”, былі пабудаваны шматлікія аб’екты сацыяльнай сферы: школа, дзіцячы сад, магазін, фельчарска-акушэрскі пункт, бытоўка, пральня, сталовая, адна- і двухпавярховыя дамы,  пракладзена да вёскі асфальтаваная дарога, праведзена вялікае добраўпарадкаванне. Асабліва вялікае будаўніцтва пачалося пасля аб’яднання ў 1978 годзе калгасаў “Шчара” з цэнтрам у Котчыне і “Зара” з цэнтрам у Вялікіх Азёрках. Старшынёй аб’яднанай гаспадаркі быў выбраны В.В.Каспяровіч. У 1993 годзе яе узначаліў У.М.Шульгач, зараз КСУП “Азяранскі” кіруе В.В.Літвін. Аб’яднаная гаспадарка на той час была адной з лепшых у Мастоўскім раёне.

– Каго з вядомых землякоў вы можаце назваць?

–  Калі мы стваралі музей, упэўніліся, што наш край трошкі абдзелены гісторыяй. І найперш па прычыне геаграфічнага становішча. Мясцовасць наша вельмі прыгожая: два возеры, рэчкі Сіпа і Шчара, мноства ручаёў.  Але і вельмі балоцістая, пакуль ужо ў савецкія часы не было праведзена асушэнне. Дарога Дзярэчын – Дзятлава ніколі не была такой значнай, як, напрыклад, бліжэйшыя да яе Масты – Слонім ці Зэльва – Слонім, па ёй не праходзілі войскі, не была яна і гандлёвым трактам. Менавіта па гэтай прычыне нашы населеныя пункты аказваліся ў баку ад  важнейшых гістарычных падзей у далёкім мінулым. І усё ж вядомых людзей у нас нямала. У Вялікіх Азёрках нарадзіўся вядомы мастак Ігнат Якубеня. У 1914 годзе ён прыехаў на радзіму да маці Паўліны  з Варшавы і правёў тут цэлае лета. Мастак у вёсцы зрабіў незвычайную фотасесію: ён фатаграфаваў сваю маці і землякоў, якіх любіў, быў сваім сярод вяскоўцаў. Затым жыў у Маскве, стаў вядомым савецкім мастаком, у музеях сталіцы Расіі і захоўваюцца яго шматлікія фотаздымкі, якія расказваюць, як выглядалі больш стагоддзя назад нашы землякі, што насілі, як адпачывалі і працавалі, якія былі іх дамы і хатняе ўбранства.

У нашай мясцовасці нарадзіўся вядомы авіятар,  генерал-маёр Іван Сямёнавіч Траян. Маці яго была з Вялікіх Азёрак, а бацька – з Малых. На фронт Іван быў прызваны ў 1915 годзе, у час Першай сусветнай вайны. Ваяваў з немцамі, прымаў удзел у Грамадзянскай вайне. У савецкі час пакінуў яркі след у гісторыі авіяцыі, у гады Вялікай Айчыннай вайны займаў пасаду начальніка эксплуатацыйна-тэхнічнай службы Ваенна-Паветраных Сіл Чырвонай арміі. 

На адміністрацыйным будынку  КСУП “Азяранскі” ў 1973 годзе была размешчана мемарыяльная дошка ў гонар памяці былога старшыні Азёркаўскага сельсавета І.А.Канюшэўскага, які загінуў у час Вялікай Айчыннай вайны ў нямецкім лагеры. Іван Аляксандравіч да вайны актыўна ўдзельнічаў у рабоце КПЗБ, ведаў С.О.Прытыцкага. Пасля ўз’яднання Беларусі і стварэння сельскага Савета ў Вялікіх Азёрках дэпутаты выбралі яго старшынёй.

У нашым музеі ёсць вялікая экспазіцыя пра землякоў, якія змагаліся з ворагам у гады Вялікай Айчыннай вайны у партызанах і на фронце, іх асабістыя рэчы, узнагароды. Усяго у партызанах быў 61 чалавек, у іх ліку дзве жанчыны, 18 загінулі ў баях з ворагам. 246 жыхароў сельсавета змагаліся з ворагам на франтах, вярнуліся дамоў 162. Мы ганарымся подзвігам гэтых людзей. На тэрыторыі сельсавета знаходзіцца 13 воінскіх пахаванняў, 20 форм увекавечання, у тым ліку мемарыял ля вёскі Шымкі, помнікі загінуўшым землякам у Вялікіх Азёрках, Курылавічах, Мілявічах, Катчыно, Галубах, памятны знак ля Дубраўкі, ля дарогі Лупачы – Вялікая Воля, мемарыяльны знак земляку Міхаілу Белушу і іншыя. Нашы вучні ўдзельнічаюць у добраўпарадкаванні гэтых месц, прысутнічаюць на  мітынгах, ускладаюць кветкі да помнікаў і абеліскаў.

Прыемна, што мая родная старонка не згубілася на шляхах гісторыі, што па-ранейшаму жывуць тут здольныя, працавітыя і добразычлівыя людзі, што талентамі багата наша зямля.

С. ЗВЯРОВІЧ

Фота аўтара

Перепечатка материалов допускается с письменного разрешения «учреждение «Редакция газеты «Зара над Нёманам».